برنامه‌ریزی استراتژیک یک فرآیند اجرایی از استراتژی است که با ایجاد تمرکز و هدفمند کردن فعالیتها، موجب رونق در کسب‌وکار شده و پتانسیل‌های رشد و تغییر را بهبود می‌دهد. به همین صورت برنامه‌ریزی نادرست موجب اتلاف منابع و انرژی شده و به کسب‌وکار آسیب بزند. در این مقاله قصد داریم به معرفی کامل برنامه‌ریزی استراتژیک، فرایند و الگو، مزیتها، سطوح و انواع برنامه ریزی استراتژیک بپردازیم. پس با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید.
برنامه‌ریزی استراتژیک فرایندی برای هدایت و پیشبرد برنامه‌ها در جهت دستیابی به اهداف با افق دید بلندمدت است. یک فعالیت مدیریتی محسوب می‌شود که برای موارد زیر بکار می‌رود:
قبل از اجرا و نوشتن برنامه ریزی استراتژیک باید بتوانید به سوالات زیر پاسخ دهید:
برای تدوین برنامه استراتژیک باید بعد از درک مفهوم بالا به سراغ فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک برویم به دلیل آنکه با رعایت نکردن جایگاه و سیر فرایند به برنامه دلخواه نخواهیم رسید. برنامه‌ریزی استراتژیک بخشی از یک مفهوم گسترده‌تر به اسم مدیریت استراتژیک است.
برای مطالعه بیشتر صفحه مدیریت استراتژیک را ببینید.
از آنجاکه مخاطب اصلی استراتژی، مدیریت ارشد است، در برنامه‌ریزی استراتژیک نیاز به تلاش قابل توجهی از سوی مدیریت ارشد احساس می‌شود. ممکن است مدیران چندین گزینه استراتژیک را مدنظر داشته باشند، ولی در پایان برنامه‌ریزی استراتژیک تعداد محدودی از آنها که احتمالاً نتایج بهتری دارند، انتخاب می‌شوند. به طور معمول، تدوین برنامه استراتژیک در سه مرحله انجام می‌شود:
در ادامه به تفسیر مزیت های برنامه ریزی استراتژیک میپردازیم که چگونه می تواند در کسب و کار شما تاثیرگذار باشد تا جایی که از مزیت رقابتی در سطح کسب و کارتان بهره مند شوید.
برای آشنایی با مراحل تدوین برنامه استراتژیک صفحه مراحل تدوین برنامه استراتژیک را ببینید.
نوسانات فضای کسب و کار باعث می‌شود که بسیاری از شرکتها به جای استراتژی فعالانه، استراتژی واکنشی را اتخاذ کنند. یعنی بعد از رویدادها، تصمیم می‌گیرند که چه کار باید بکنند. با این حال، استراتژی واکنشی معمولاً فقط برای کوتاه‌مدت قابل اجرا هستند، حتی اگر برای اجرای آنها مقدار قابل توجهی از منابع و زمان صرف شده باشد. برنامه‌ریزی استراتژیک به شرکتها کمک می‌کند تا پیشگیرانه عمل کرده و آماده شوند تا با دید بلندمدت‌تری مسائل را برطرف کنند. از جمله مزایای اصلی حاصل از برنامه‌ریزی استراتژیک موارد زیر است:
برای مطالعه بیشتر صفحه مزیت برنامه ریزی استراتژیک را ببینید.
بحث بعدی در مورد برنامه‌ریزی استراتژیک که یک بحث مهمی هم محسوب می‌شود، الگوهای برنامه ریزی استراتژیک است. همه‌ی ما این را می‌دانیم که بدون الگو نمی‌شود چیزی را ساخت. مانند: نقشه‌ای که قبل از ساختن یک بنا باید ترسیم شود و یا خیاطی که قبل از دوخت لباس به یک الگو نیاز دارد تا بتواند طرحی که در ذهنش وجود دارد را عملی کند. در ادامه یک الگوی مشهور از برنامه‌ریزی استراتژیک را مشاهده خواهید کرد.
جمله معروفی است که می‌گوید: «استراتژی، سازمان است». منظور از این جمله به نظر شما چیست؟ منظور این است که اساس یک کسب و کار را استراتژی آن تشکیل می‌دهد. با این نگاه، برنامه‌ریزی استراتژیک، مهمترین کار یک مدیر محسوب می‌شود که کسب و کار را بر اساس آن شکل داده و به مرور زمان با بهبود مستمر و تغییرات تدریجی به موفقیت می‌رساند. الگوی برنامه‌ریزی استراتژیک که به عنوان یک راهنمای کاربردی برای این کار محسوب می‌شود شامل مراحل زیر است:
الگوی برنامه‌ریزی استراتژیک بترتیب شامل مراحل زیر است. برای آشنایی بیشتر با هر مرحله روی هر کدام کلیک کنید تا به صفحه مربوطه منتقل شوید:
بعد از بررسی الگوهای پایه، حالا وقت آن است که راجع به سطوح و اهمیت هریک از آنها برایتان توضیح دهیم. دانستن سطوح استراتژی به انتخاب محدوده‌های موثر در برنامه‌ریزی استراتژیک کمک می‌کند.
برنامه‌ریزی استراتژیک دارای سه سطح است که بترتیب شامل مراحل زیر است.
برای آشنایی بیشتر با هر مرحله روی هر کدام کلیک کنید تا به صفحه مربوطه منتقل شوید:
و در آخر، می‌رسیم به توضیح و تفسیر تمامی مدل هایی که در برنامه ریزی استراتژیک استفاده می شود که بسیار کامل بوده و شما را بسیار در امر برنامه ریزی راهنمایی خواهد کرد. بعد از بررسی‌هایی که از ابتدا خدمتتان گفته شد نوبت به انتخاب مدل برنامه‌ریزی استراتژیک رسیده است انتخاب مدل برنامه ریزی مناسب راه را برای رسیدن به اهداف هموار می کند که این امر مستلزم آگاهی درست درباره هرکی از مدل های برنامه ریزی استراتژیک و ارتباطش با کسب و کار شماست برای انتخاب راهکار درست بهتر است از مشاور استراتژی در این امر کمک گرفته شود.
برای اطلاعات بیشتر صفحه مشاوره مدیریت استراتژیک را ببینید.
برخی مدل های برنامه‌ریزی استراتژیک هستند که به طور گسترده اجرا می‌شوند. در ادامه معروفترین آنها را ملاحظه می‌کنید:
یکی از مدل های برنامه ریزی استراتژیک و سیستم مدیریت، کارت امتیازی متوازن است که سازمان ها از آن در راستای موارد ذیل بهره میبرند:
ویژگی برجسته کارت امتیازی متوازن این است که شاخص‌های سنتی سنجش عملکردهای مالی را با سایر شاخص‌های شرکت پیوند می‌دهد و آنها را در قالب چهار منظر بررسی می‌کند. در نتیجه این شاخص‌ها آنقدر جامعیت خواهند داشت که بتوانند برای راهبری شرکتهای عصر حاضر یعنی عصر اطلاعات که با موضوعات پیچیده مشتری، تأمین‌کنندگان، کارکنان، فرایندها، تکنولوژی‌ها و نوآوری‌ها مناسب بوده و به سودآوری هر چه بیشتر کمک کنند.
برای توضیحات بیشتر صفحه کارت امتیازی متوازن را ببینید.
تحلیل سوات یا SWOT ابزار معروفی در برنامه ریزی استراتژیک است و برای شناسایی استراتژی‌ها استفاده می‌شود. SWOT به دلیل سادگی و تمرکز روی موضوعات کلیدی اثرگذار روی شرکت، به عنوان ابزاری است که به طور گسترده استفاده می‌شود. هدف شناسایی قوتها و ضعفهای داخلی شرکت و متناظر کردن آن با فرصتها و تهدیدها بوده بطوری‌که بتوان راهکارهایی را برای عمل در موقعیتهای خاص بدست آورد.
تحلیل PEST یک تحلیل از فاکتورهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فنی در محیط خارجی یک سازمان است که می تواند بر فعالیتها و عملکرد آن تأثیر بگذارد. تحلیل PEST یک ابزار ساده و مؤثر است که در تحلیل وضعیت برای شناسایی سطح محیطی کلان استفاده می شود که ممکن است روی سازمان تأثیرگذار باشد. این فاکتورها می توانند برای یک سازمان هم فرصت و هم تهدید باشند.
برای مطالعه بیشتر صفحه تحلیل PEST را ببینید.
از برنامه ریزی شکاف، به عنوان «تحلیل شکاف نیاز»، «نیازسنجی» یا «شکاف برنامه ریزی استراتژیک» نیز شناخته می شود. از آن برای مقایسه جایگاهی که یک کسب و کار در حال حاضر دارد، جایگاهی که می‌خواهد داشته باشد(چشم انداز) ودر آخر اینکه، چگونه می‌توان فاصله بین آنها را پر کرد، استفاده می‌شود.
استراتژی اقیانوس آبی یک فرایند سیستماتیک و تکرارشونده است که با ارائه ابزارها (روش‌های ایجاد اقیانوس آبی)، چارچوب‌ها (ذهنیت لازم برای حرکت به سمت اقیانوس آبی) و اصول (تدوین و پیاده‌سازی استراتژی‌هایی برای رسیدن به اقیانوس آبی) به شما کمک می‌کند تا فرصت‌های بی‌نظیری را در بازار درک کنید و در بخش‌های سنتی بازار و خارج از مرزهای سنتی شروع به فعالیت نمایید. استراتژی اقیانوس آبی به دنبال راه‌هایی برای بهبود رقابت در بازار یا افزایش تقاضا نیست بلکه این استراتژی درصدد است تا شما را به سمتی از بازار رهنمون کند که رقابتی وجود ندارد و شما به جای افزایش تقاضا، باید آن را ایجاد کنید.
در واقع مفهوم جنگ برای بقا در اقیانوس‌های آبی مطرح نیست در عوض شما باید به دنبال فرصت‌هایی باشید که شما را به سرعت به سمت سودآوری سوق دهند.
برای مطالعه بیشتر صفحه استراتژی اقیانوس آبی را ببینید.
نیروهای پنج‌گانه پورتر یک چارچوب اجرای استراتژی قدیمی است که بسیار کارآمد است. براساس نیروهایی که بر سودآوری یک صنعت یا بازار تأثیر می‌گذارند. پنج نیرویی که به بررسی آنها پرداخته می شود، عبارتند از: تهدید تازه‌واردان، قدرت چانه‌زنی خریداران، قدرت چانه‌زنی تامین‌کنندگان، شدت رقابت میان رقبای موجود و تهدید کالاهای جانشین. میزان فشار روی هر یک از این نیروها می تواند به شما کمک کند تا تعیین کنید که رویدادهای آینده چگونه بر آینده کسب و کار شما تأثیر می گذارد.
چارچوب VRIO مخفف "ارزش، کمیاب بودن، تقلید پذیری، کسب و کار" است. این فرآیند برنامه ریزی استراتژیک بیشتر به بیانیه چشم انداز شما مربوط می شود تا استراتژی کلی شما. هدف نهایی در پیاده سازی مدل VRIO این است که منجر به مزیت رقابتی در بازار شود.
هنگامی که این چهار موضوع را در تامین منابع کسب‌وکار در نظر می‌گیرید، می‌توانید چشم‌انداز و استراتژی دقیق‌تری را تدوین کنید.
برای مطالعه بیشتر صفحه الگوی VRIO را ببینید.
این رویکرد اهداف استراتژیک شما را با پروژه ها و وظایف شما هماهنگ می کند تا اطمینان حاصل شود که تلاش های تیم هماهنگ است. شایان ذکر است که این مدل برنامه ریزی استراتژیک بیشتر بر روی اهداف و ابتکارات متمرکز است تا اقدامات.
مدل برنامه ریزی استراتژیک هوشین دارای چهار مرحله است:
در برنامه‌ریزی مبتنی بر مسئله به زمان حال و پروژه‌های آینده توجه می‌شود. هدف از این نوع برنامه ریزی شناسایی چالش های عمده ای است که سازمان شما در حال حاضر با آن مواجه است. به بیان ساده‌تر، ابتدا مسائل استراتژیک را پیدا کرده و بر آن تمرکز می‌کنید. این نوع برنامه‌ریزی برای کسب‌وکارهایی که نیروی جوان و یا محدودیت منابع دارند مناسب‌تر است. برای این کار ابتدا تیم رهبری یا مشاور استراتژی به عنوان اولین گام موضوعات و اهداف اصلی را شناسایی می‌کنند. در مرحله بعد، برنامه‌های عملیاتی برای مواجه شدن با این مسائل شناسایی شده و بودجه و منابع لازم تخصیص می‌یابند.
برای اطلاعات بیشتر صفحه مشاور استراتژی را ببینید.
برنامه‌ریزی استراتژیک مبتنی بر هدف دقیقاً بر عکس برنامه‌ریزی مبتنی بر مسئله است. این رویکرد اینگونه است که همه چیز با چشم انداز کسب و کار شما شروع می شود. چشم انداز ماهیت آینده‌نگرانه دارد، اما برای تحقق بخشیدن به آنها نیاز به جزئیات است. برنامه ریزی مبتنی بر هدف با تعیین اهداف قابل اندازه‌گیری که با چشم انداز و برنامه استراتژیک شما همسو باشد، با این چالش مقابله می‌کند. چون این برنامه بلندمدت است باید برای دستیابی به هدف، یک دوره زمانی مشخص (حدود 3 تا 5 سال) را تعریف کنید.
این استراتژیک هم مشابه برنامه ریزی مبتنی بر مسئله، ابتدا از یک «نگاه داخلی» برای شناسایی استراتژی کمک می‌گیرد. این مدل برای همسوسازی عملیات داخلی کسب و کار با اهداف استراتژی آن طراحی شده است. در این نوع برنامه‌ریزی ابتدا هدف مشخص شده و یک حوزه یا یک استراتژی به عنوان مبنای هماهنگی انتخاب می‌شود. سپس همه حوزه‌های کاری بر اساس آن تنظیم می‌شوند.
این نوع برنامه ریزی استراتژیک در درجه اول، توسط سازمان هایی استفاده می شود که باید واکنش پذیرتر باشند و برنامه ریزی استراتژیک را در "زمان واقعی" انجام دهند. برای این شرکتها، برنامه‌های دقیق و بلندمدت معمولاً در چرخه برنامه‌ریزی سه تا پنج ساله نامربوط می‌شوند، می‌پرسید چرا؟ به دلیل اینکه، محیطی که در آن فعالیت می‌کنند به سرعت تغییر می‌کند. بسیاری از سازمان‌های بخش خصوصی از این مدل استفاده می‌کنند. برای مثال، یک آژانس امدادرسانی در بلایای طبیعی به توانایی واکنش سریع و تطبیق استراتژی خود برای رسیدگی فوری به یک بحران نیاز دارد و باید به سرعت برنامه ریزی انجام شود که در آن شرایط بحرانی پاسخگو نیاز باشد.
برای آشنایی بیشتر صفحه استراتژی نوظهور را ببینید.
کسب‌وکارهای محدودی هستد که هنگام برنامه‌ریزی، تغییرات خارجی و اثر آن را بر استراتژی زیر نظر می‌گیرند. با استفاده از برنامه‌ریزی مبتنی بر سناریو می‌توان این نقیصه را برطرف کرد. اگر در صنعتی قرار دارید که تغییرات بازار و صنعت زیاد است و یا در گذشته تغییرات پرهزینه و غیرمنتظره‌ای را پشت سر گذاشته‌اید، سناریو یک ابزار عالی برای تدوین چشم‌انداز محسوب می‌شود.
برنامه‌ریزی سناریو را می‌توان برای تقویت تفکر مدیریتی، تشویق رهبران برای در نظر گرفتن طیف احتمالات آتی بکار برد یا یک راهنما برای تصمیم‌های سرمایه‌گذاری استفاده کرد.
اینکه بدانید چه زمانی و در چه مرحله ای از چه برنامهای استفاده کنید، یعنی یک قدم از سایرین جلوتر هستید.
این روش برنامه‌ریزی برای کسب‌وکارهایی که در حال رشد هستند مناسب است. نه تنها به شما کمک می‌کند تا استراتژی فعلی خود را تحلیل کنید، بلکه به ارزیابی ریسک‌های مرتبط با حرکت به یک استراتژی جدید نیز کمک می کند. به طور معمول ابزارهایی مانند SWOT و PEST در کنار ماتریس انسف استفاده می‌شوند.
برای مطالعه بیشتر صفحه استراتژیهای رشد در ماتریس انسف را ببینید.
این مدل برنامه ریزی استراتژیک کسب و کار که توسط مشاوران مک کینزی توسعه یافته است، بر اهمیت عناصر کلیدی داخلی سازمان برای دستیابی به استراتژی تأکید دارد. عناصر کلیدی آن شامل هفت مورد است که به اختصار با 7S نیز نشان داده می‌شود:
اولین گام در به کارگیری مدل 7S این است که، ارتباط فعلی این عناصر را در کسب و کار خود بررسی کنید. آیا نقاط ضعف یا ناسازگاری وجود دارد؟ برای مثال، ممکن است متوجه شوید که آموزش مهارت‌های شما برای کارمندان توسط جریان‌های کاری و فناوری قدیمی مانع پیشرفت شده است هنگامی که روابط بین این عناصر را درک کردید، می توانید در جهت ایجاد هم افزایی که از استراتژی شما، هر چه که باشد، بهتر حمایت کنید.
تحلیل محدودیتها، بر اساس این ایده است که موانع واضحی برای اجرای استراتژی در سازمان شما وجود دارد.حذف حلقه ضعیف (یا حداقل بهبود عملکرد در آن زمینه) کلید دستیابی به نتایج بهتر است. برای مثال کسب‌وکاری که در نظر بگیرید که مشکل گردش کالا دارد، و ضعیف‌ترین حلقه آن را بازاریابی تشکیل می‌دهد. در اینجا مهمترین محدودیت گردش منظم کالا، بازاریابی است و برای بهبود گردش کل کالا، نیاز است که این بخش تقویت شود. برای استفاده از الگوی تحلیل محدودیتها این مراحل را پیش بگیرید:
و در آخر،این مدل ابزاری برای تعیین اهداف است که توسط برخی شرکتهای بزرگ و موفق دنیا از قبیل گوگل، آی.بی.ام، دیسنی، توئیتر، لینکدین، بی.ام.و و دراب‌باکس مورد استفاده قرار می گیرد. این شرکتها می‌توانند هزاران کارمند خود را رهبری کرده و به سوی اهداف بلندپروازانه مشترک پیش ببرند. برای بهره مندی از اهداف و نتایج کلیدی نیازی نیست که یک شرکت چند ملیتی باشید، یا حتی یک رهبر تیم. این چارچوب داده محور برای تعیین اهداف شخصی نیز به همان اندازه کاربرد دارد.
این مدل، مخفف کلمات اهداف و نتایج کلیدی (Objectives and Key Results - OKRs) است. به بیان ساده، اهداف می‌گویند که کجا می‌روید و نتایج اصلی نحوه رسیدن به آنجا را مشخص می‌کنند.
برای مطالعه بیشترصفحه مدل OKRs چیست؟را ببینید.
با مطالعه انواع برنامه‌ممکن است این سوال برای شما ایجاد شده باشد که کدام نوع برنامه‌ریزی استراتژیک برای کسب‌وکار شما بهتر است؟ در پرسش به این سوال باید توجه داشته باشید که:
1- برنامه ریزی استراتژیک چیست؟
برنامه‌ریزی استراتژیک فرایندی برای هدایت و پیشبرد برنامه‌ها در جهت دستیابی به اهداف با افق دید بلندمدت برای دستیابی به مزیت رقابتی است. این کار، یک فعالیت مدیریتی محسوب می‌شود که برای شناسایی اولویت‌های کاری، متمرکز کردن انرژی بر اهداف و منابع سازمان، تقویت عملیاتی و در نهایت اطمینان از حرکت صحیح به سمت اهداف مشترک انجام می‌شود. نتیجه برنامه‌ریزی استراتژیک دستیابی به مزیت رقابتی پایدار است.
2- برنامه ریزی استراتژیک چه مزایایی دارد؟
مهمترین مزیت‌های برنامه‌ریزی استراتژیک برای کسب‌وکار شامل (اول) بهبود عملکرد کلی کسب و کار، (دوم) ارتباطات بهتر بین کارکنان (سوم) افزایش خلاقیت و ابتکار عمل و (چهارم) توانمند شدن افراد است.
3- الگوی گام به گام برنامه‌ریزی استراتژیک شامل چه مراحلی است؟
یک الگوی معروف برنامه‌ریزی استراتژیک وجود دارد که شامل مراحل زیر است:
الف- تدوین ماموریت، چشم انداز و ارزشها
ب- شناسایی اهداف استراتژیک
ج- بررسی عوامل خارجی و ارزیابی عوامل داخلی کسب‌وکار
د- تعیین موقعیت استراتژیک
ه- انجام تحلیل SWOT و شناسایی استراتژی‌ها
و- تعیین استراتژیهای برتر
4- سطوح برنامه ریزی استراتژیک کدامند؟
بطور معمول برنامه‌ریزی استراتژیک در سه سطح انجام می‌شود که شامل استراتژیهای سطح سازمان یا بنگاه که در آن استراتژی‌هایی برای کل شرکت تدوین می‌شود، استراتژی کسب و کار که در آن استراتژی یک محصول، خدمت یا گروهی از فعالتیهای مشابه درآمدزا تدوین می‌شود و نهایتاً استراتژی وظیفه‌ای که در آن استراتژی فرآیندها یا واحدهای کارکردی و تخصصی از قبیل فناوری اطلاعات، مالی، منابع انسانی، تولید و مانند آن تدوین می‌شود.
5- مدلهای متداول در برنامه ریزی استراتژیک کدامند؟
بر اساس ماهیت کسب‌وکار و شرایط محیطی از مدلهای مختلفی می‌توان برای برنامه ریزی استراتژیک استفاده نمود که برخی مدلهای متداول آن شامل موارد زیر است:
کارت امتیازی متوازن
تحلیل سوات یا ماتریس SWOT
برنامه‌ریزی شکاف
اقیانوس آبی
برنامه‌ریز هوشین کانری
برنامه ریزی استراتژیک مبتنی بر مسئله
برنامه ریزی استراتژیک مبتنی بر هدف
برنامه ریزی استراتژیک همسویی
برنامه ریزی استراتژیک در زمان واقعی
برنامه ریزی مبتنی بر سناریو
تحلیل محدودیت ها (نظریه محدودیت ها)
اهداف و نتایج کلیدی (OKRs)
دانلود کتاب کار در قالب دو فرمت (پاورپوینت+پی.دی.اف)
کتاب کار برنامه‌ریزی استراتژیک را در دو فرمت (پاورپوینت+پی.دی.اف) برای دانلود گذاشته‌ایم. آنها را دانلود کرده و از حالت فشرده خارج کنید. مراحل ذکر شده را بترتیب طی کنید.
4801 بازدید
دانلود رایگان فایل ورد و پاورپوینت جدول swot (سوات) به همراه دانلود کاربرگ
1566 بازدید
خدمات مشاورهای برنامه‌ریزی و اجرای استراتژی با بهرهگیری از مدلهای کاربردی تجربه بیش از 60 طرح در صنایع مختلف کشور ارائه می‌شود.
891 بازدید
این دوره شامل مفاهیم، نظریهها و الگوهای پایهای مدیریت استراتژیک است.
2000 بازدید
یک برنامه استراتژیک را تدوین کرده و بتوانید مراحل آن را برای دفعات بعد و در موضوعات مختلف انجام دهید.
7125 بازدید
استراتژی یعنی شناسایی و انتخاب راه‌هایی برای مواجه شدن با آینده یا ساختن آن.
2331 بازدید
چند نمونه از کاربرد ابزارهای برنامه‌ریزی استراتژیک به صورت نمونه
سلام آقای دکتر ارادت سپاس نمودارها عالی بودند. چرا مدلهای برنامه ریزی استراتژیک، با هر تعداد باکس، نمی‌توانند به خلق استراتژیهای نوآورانه منجر شوند؟
سلام. سپاس از محبت شما. بر اساس تجربه، مهمترین آسیب‌هایی که در کسب و کارهای کشورمان موجب این مسئله می‌شه، (1) برنامه خوبی نوشته نشده. برنامهای که متمرکز، کارشناسی شده و رقابت محور باشه. (2) استراتژی تبدیل به تفکر نشده و تعهد قوی در مدیریت و کارکنان نسبت به آن دیده نمی‌شه (3) نظام انگیرشی و تشویقی مستحکم برقرار نشده، (4) مکانیزم پیاده‌سازی و تبدیل استراتژی به اقدامات روزمره وجود نداره و نهایتاً (4) محیط پویای کسب و کار بسیار ساده انگاشته می‌شه.
سلام وقتتون بخیر متاسفانه نمیتوانم کتاب را دانلود کنم لطف کرده راهنمایی کنید .
سلام. حق با شما بود. لینک اصلاح شد. فایلها هم‌اکنون قابل دانلود است. ممنون از اینکه نظر دادید و کمک می‌کنید تا سایت بهتر بشه.
سلام و عرض ادب خدمت شما استاد ارجمند اینجانب بابت زحمات زیادی که بدون چشم داشت در راه اعتلای اگاهی دانشجویان و جامعه علمی کشور متقبل می‌شوید صمیمانه از شما سپاسگزارم.
سلام، محبت دارید. آرزومندیم موثر بوده باشه و به توسعه فکر کمک کنه.